Atlantis (2019) - IMDb

Atlantis is een Oekraïense film uit 2019 die voor de oorlog is wat Contagion (2011) voor de pandemie was. Je kijkt naar fictie die wordt geïmiteerd door de werkelijkheid. Life imitates art.

De film, die in 2020 werd ingezonden voor de Oscars, speelt in het jaar 2025. De oorlog met Rusland is dan net een jaar voorbij. Het land is verwoest en verlaten, onbewoonbaar eigenlijk. Oekraïne is Atlantis geworden, het verzwolgen rijk. Overal liggen mijnen, massagraven. Er is een tekort aan elementaire zaken als drinkwater. In deze modderige wildernis leven nog wat mensen maar het grootste deel van de bevolking is vertrokken naar elders, het buitenland. De scenes zijn grotendeels geschoten in Marioepol, de stad die nu door de Russen wordt vernietigd.

De film volgt een kerel die in een soort mentaal niemandsland leeft, ingeklemd door een verleden vol geweld en een toekomst zonder uitzicht. Hij doet schietoefeningen om voorbereid te zijn op een vijand die al is verslagen. Al is de vraag wie er is verslagen, het lijkt vooral het land zelf te zijn. Vrij maar verwoest. Op het moment dat de film gemaakt werd woedde er al jaren een zinloze oorlog in het oosten van het land, georkestreerd door Moskou.

Hij ontmoet een archeologe die vertelt dat haar werk eigenlijk hetzelfde is gebleven met het verschil dat de geschiedenis die ze tracht te ontrafelen niet duizenden maar slechts een paar jaar oud is. Ze identificeert met een team de uit massagraven gehaalde lijken. In een provisorisch laboratorium zien we hoe dat gaat, alsof het een Egyptische mummie is.

Het verhaal, voor zo ver dat er is, speelt zich traag af. In de meeste scenes heeft de camera een vast standpunt. Nooit is er een close up. Vrijwel alles is gefilmd bij bestaand licht, lijkt het. Die aanpak maakt je bewust van je eigen rol als toeschouwer en daar moet je tegen kunnen. Je zit er bij en kijkt er naar met een soort zelfde verbijstering waarmee we nu de waanzin van de oorlog zien.

Het is een bizarre ervaring om te kijken naar scenes die zich in de werkelijkheid af zijn gaan spelen nadat de film gemaakt is. Je ziet de modderige wegen waar het Russische leger nu op vastloopt. Er zijn vrijwel alleen maar mannen te zien die typische mannendingen doen: vechten, vernietigen, verdedigen en veel zwijgen. Er is amper dialoog. Ik vermoed dat driekwart van de tekst uitgesproken wordt door de twee vrouwenrollen.

Toch bevat de film nog een sprankje hoop, al kun je dat beslist geen happy end noemen. Er is sprake van een nieuw begin in deze post-apocalyptische, post-industriële wereld. Maar het is wel een heel klein en kwetsbaar begin, na een enorme verwoesting. Die hoop van de film wordt overschaduwd door het besef dat in de werkelijkheid zo’n einde nog niet in zicht is.

De regisseur, Valentyn Vasyanovych, legt momenteel in zijn land de echte oorlog vast. “Ik kan beter met een camera overweg dan met een wapen”, zei hij tegen Reuters.